Przeczytałem wywiad-rzekę Piotr Mareckiego z Andrzejem Barańskim. Dobrze, że o tej książce sporo się pisze, bo jest rzeczywiście niezwykła. I dobrze, aby przeczytali ją nie tylko ludzie od filmu, ale wszyscy, którzy myślą poważnie o sztuce. Jest oczywiście pewnego rodzaju snobizm na Barańskiego. Czasami czytam w tekstach krytyków wyznania, że Barański to właściwie jedyny sprawiedliwy w tej naszej Sodomie filmowej. Jedyny, który jest wierny sobie i jego dzieła są naprawdę coś warte. Lektura książki uświadamia, że mamy do czynienia z artystą i człowiekiem – jakże to dziwnie brzmi – po prostu mądrym. Nie kontrowersyjnym, nie wizjonerem, nie poszukującym, nie pozującym się. Barański mówi rzeczy, które mają smak wody i chleba, a  tym lepiej smakują, im bardziej czujemy w ustach gówno, którym się faszerujemy codziennie. Ale co tam będę uprawiał jakąś własną poezję ze słów Barańskiego. Niech sam mówi:

„Pisze się, że film jest doskonały, bo porusza taką ważną sprawę. Zupełnie nie widzi się, że film może sam z siebie być piękny, i powinien. Sprawa piękna jest zupełnie pomijana.”

„W Czyczu (autor „Nad rzeką, której nie ma” – przyp. mój) zawsze było dużo bólu, ale jako twórca był twardy – własny ból nigdy nie mącił mu czułego spojrzenia na świat. A może to właśnie ból był źródłem tej czułości?”

„Kawalerskie życie, mogę to śmiało powiedzieć, zrealizowałem dla języka. Sceny, które znalazły się w filmie, wybrałem według prostego klucza – były w nich jakieś piękne powiedzenia, sformułowania, które zwróciły moją uwagę.” Tu wtrącę swój komentarz: kto z dzisiejszych reżyserów (nie tylko filmowych, bo teatralnych też) z takim szacunkiem mówi o literaturze, z której robi filmy? A przecież Barański zwykle sięga po teksty nie pierwszorzędne, czasami nawet nie będące tzw. literaturą piękną (Życiorys własny robotnika, z którego powstało Kawalerskie życie na obczyźnie to w końcu „tylko” pamiętnik autentycznego robotnika).

„Ludzkie uczucia wiążą mi się z prostymi słowami, sytuacjami, a nawet przedmiotami. Jakoś trudniej przytulić do serca maszynkę do mięsa, której używała ukochana osoba – przypomniałem sobie pyszne kotlety mielone, aż ślinka poszła – natomiast łyżeczkę, którą mieszała herbatę, już tak. Franciszek Starowieyski, genialny malarz, mówił, że ponad czytanie książek stawia oglądanie na przykład łyżki żołnierskiej z I wojny światowej. Potrafi oglądać ją godzinami, dotykać, odkrywać na niej jakieś ślady. (…) Co się z tym żołnierzem stało, czy przeżył, kto to był? Oczywiście Starowieyski przesadził – trzeba bardzo dużo czytać, żeby mieć wątpliwości co do pożytku płynącego z książek. Jak wątpliwości słabną, znowu trzeba szybko coś przeczytać.”

„Jesteśmy częścią przyrody. Jej siły i piękna. (…) Nie ulega wątpliwości, że z zachwytu można zwariować. To samo może się stać z nami, jeśli uświadamiamy sobie, dostrzegając stopień doskonałości jednej trawki, ile doskonałości jest w całym pejzażu, po którym wodzimy wzrokiem. W takiej sytuacji dociera do nas mądrość przemijania. Wyzwoleni z chęci ogarnięcia myślą wszystkiego, pokornie zajmujemy się swoimi małym sprawami, zakładamy robaka na haczyk i zarzucamy wędkę na rzekę.”

„Po świętym ludzie oczekują męczeństwa, stosu albo ukamienowania, a wcześniej i później spektakularnych cudów – ślepy przejrzał, chromy stanął na nogach. Tu jest cud rzeczy maleńkich (chodzi o film Braciszek opowiadający o bracie Alojzym Kosibie – przyp. mój). Brat Alojzy był szarą myszką klasztorną. Dla mnie tacy ludzie są najważniejsi. W ich świecie jest najmniej głupoty. Rodzaj świętości Alojzeczka najlepiej ujął chyba kardynał Wojtyła, pisząc, że jest to świętość z okruchów świętości”.

Można by jeszcze wiele takich cytatów zapisać, choćby o jego miłości do małych miasteczek (sam pochodzi z Pińczowa). Jest też w książce parę ciekawostek, np. że studiował w Filmówce razem z Lupą.

Widziałem większość filmów Barańskiego. Parę bym chciał sobie przypomnieć np. „Kramarza” z Kłosowskim (na szczęście znalazłem go na DVD). Oczywiście „Parę osób, mały czas” (ileż jest powinowactwa Barańskiego z Białoszewskim). Ciekawe, że Barański nieco inne rzeczy robił w Teatrze TV, sięgał na ogół do innej literatury („Muzyka druga” Duras, „Kobieta zawiedziona” de Beauvoir, „Siedem pięter” Buzzattiego). Szkoda, że w książce o tych pracach tylko napomyka. Więcej opowiada jedynie o „Mojej córeczce” Różewicza i „Bożenie” Stoberskiego. Pamiętam, że o tym ostatnim spektaklu pisałem dla „Teatru”. Coś tam marudziłem, że dlaczego tak dobry reżyser bierze się za taką literaturę – jakiegoś Stoberskiego. Chyba nawet użyłem sformułowania: „nieznanego mi autora”. W książce Barański dużo opowiada o Stoberskim i wynika z tego, że ten człowiek, pracownik gazowni w Krakowie, „zawodowy pisarz niedzielny”, „przyjaciel żon”, który wszędzie chodził pieszo (nawet podobno do Warszawy wybrał się na nogach), był ciekawą postacią. W każdym razie do galerii autorów inspirujących Barańskiego pasował.

Te własne, głupie recenzje nawiedzają człowieka jak widma Scrooge’a.